Przedsięwzięcie badawcze pt. „Metodologia projektowania systemów organizacyjnych przedsiębiorstwa” było realizowane w Katedrze Procesu Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie w latach 2011-2014. Badania realizował zespół 12 osób pod kierownictwem prof. dr hab. Adam Stabryły. Projekt został w całości sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji nr DEC-2011/03/B/HS4/03585.

Przedstawiony poniżej skrótowy raport zawiera następujące punkty:

  1. Ogólna charakterystyka projektu
  2. Osiągnięcia
  3. Uzyskane wyniki
  4. Realizowane cele
  5. Wpływ na dyscyplinę

Linki do książek:

1. Ogólna charakterystyka projektu

System organizacyjny jest układem zbudowanym z komponentów materialnych i niematerialnych, spełniającym funkcje strukturalne, procesowe, koordynacyjne i motywacyjne. Funkcje te realizują jednostki, grupy lub zespoły pracownicze w przedsiębiorstwie. Bogaty dorobek metodologii projektowania systemów organizacyjnych odzwierciedla zróżnicowanie współczesnych problemów zarządzania. Problemy te dotyczą funkcjonowania całego przedsiębiorstwa oraz jego podsystemów, obejmują zagadnienia techniczne, ekonomiczne i organizacyjne.

Celem projektu było opracowanie uniwersalnej koncepcji metodologii projektowania systemów organizacyjnych przedsiębiorstwa. Przedmiotem badania były szeroko rozumiane metodyki projektowania organizacji, w szczególności ich etapy, formuły, sposoby kwantyfikacji oraz zastosowania. W ocenie rozwiązań metodologicznych brano pod uwagę ich wartość poznawczą i użytkową, jakość i obiektywność pomiaru, aktualność i kompletność danych, a także prostotę, pracochłonność, kosztochłonność, skuteczność i funkcjonalność. Badania koncentrowały się także na identyfikacji genezy metod projektowania, rozpoznaniu kierunków ich zastosowań, możliwościach ich modyfikacji oraz próbach wyznaczenia prognozy dalszego ich rozwoju.

Efektem realizacji projektu są dwie monografie naukowe „Metodologia projektowania systemów organizacyjnych przedsiębiorstwa” oraz „Praktyka projektowania systemów organizacyjnych przedsiębiorstwa”, a także kilkudziesięciu artykułów naukowych. W trakcie realizacji grantu powstała oryginalna koncepcja badań studialnych metodologii projektowania systemów organizacyjnych, a także opracowano narzędzia badania metod projektowania, które mogą być wykorzystane w dalszym rozwijaniu metod rozwiązywania problemów organizacyjnych.

Przedsiębiorstwa zmieniają się wraz ze zmianą uwarunkowań gospodarczych, technologicznych, społecznych, prawnych i ekologicznych. Zrealizowany projekt pozwolił nie tylko usystematyzować aktualną wiedzę na temat natury zjawisk będących przedmiotem, lecz także rozwinąć zwłaszcza te metodyki, które uwzględniają potrzebę całościowego, holistycznego podejścia do projektowaniu systemów organizacyjnych. Mogą być one z powodzeniem wykorzystywane w takich subdyscyplinach nauk o zarządzaniu jak: zarządzanie strategiczne, zarządzanie operacyjne, zarządzanie projektami, zarządzanie procesowe, ekonomika pracy, zarządzanie zasobami ludzkimi, zachowania organizacyjne czy zarządzanie jakością.

2. Osiągnięcia

Realizacja projektu pozwoliła uporządkować podstawy teoretyczne metodologii projektowania systemów organizacyjnych, rozwinąć metodyki szczegółowe projektowania tych systemów, przedstawić zastosowania wybranych metod projektowania, a także zbadać opinie kadry kierowniczej i ekspertów związanych z praktyką projektowania.

Osiągnięcia w zakresie podstaw teoretycznych metodologii projektowania:

  • Przedstawienie rozwiniętej wykładni pojęcia systemu organizacyjnego.
  • Dokonanie interpretacji zakresu metodologii projektowania, omówienie wybranych obszarów projektowania oraz zasad projektowania.
  • Uporządkowanie klasycznych i współczesnych metodyk projektowania.
  • Opracowanie uniwersalnej koncepcji metodologii projektowania systemów organizacyjnych.
  • Utworzenie zestawu kryteriów i procedur roboczych badania metod projektowania.

Osiągnięcia w zakresie doskonalenia szczegółowych metodyk projektowania:

  • Rozwinięcie podejścia systemowego w projektowaniu złożonych systemów organizacyjnych, w tym z perspektywy gospodarki opartej na wiedzy.
  • Opracowanie modelu zintegrowanego systemu zadaniowego w doskonaleniu struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa z wykorzystaniem podejścia podmiotowo-relacyjnego.
  • Identyfikacja i rozwinięcie metodyk projektowania systemów organizacyjnych w wybranych dziedzinach zarządzania przedsiębiorstwem.

Osiągnięcia w zakresie zastosowań metod projektowania:

  • Ukazanie kierunków wykorzystania metody agregatowej analizy diagnostycznej, metody analitycznego procesu hierarchizacji (AHP) oraz rachunku produktywności strukturalnej w badaniu systemów organizacyjnych.
  • Przedstawienie opisów przypadków dotyczących doskonalenia struktury łańcucha wartości, dekompozycji funduszu premiowego, systemu premiowania kadry kierowniczej oraz wartościowania profili kompetencyjnych kadry kierowniczej.
  • Dokonanie przeglądu metod wielokryterialnego wspomagania decyzji wraz ze wskazaniem pakietów oprogramowania.

Osiągnięcia w zakresie badania postaw kierowników i ekspertów związanych z praktyką projektowania:

  • Ocena znaczenia czynników strukturotwórczych na rozwiązania organizacyjne badanych przedsiębiorstw.
  • Analiza podejść do projektowania kadry menedżerskiej i ekspertów zewnętrznych.
  • Identyfikacja rodzajów problemów występujących w procesie projektowania.
  • Identyfikacja wymaganych własności metod projektowania oraz stosowanych metod projektowania w praktyce.

3. Uzyskane wyniki

Wynikiem realizacji projektu są dwie monografie, których współautorami są wszyscy członkowie zespołu. Pierwsza monografia „Metodologia projektowania systemów  organizacyjnych przedsiębiorstwa” zawiera w sumie 25 rozdziałów.  Poruszona w tej książce problematyka obejmuje z jednej strony przegląd koncepcji i doświadczeń w zakresie projektowania organizacyjnego, z drugiej zaś zawiera propozycje metodologiczne, poszerzające utrwalone już podejścia i metodyki. Druga monografia „Praktyka projektowania systemów organizacyjnych przedsiębiorstwa” zawiera 13 rozdziałów, w których zaprezentowano wyniki badań empirycznych prowadzonych w przedsiębiorstwach krajowych i zagranicznych działających w Polsce, a także przedstawiono modele i formuły użytkowe projektowania systemów organizacyjnych.

Oprócz monografii, ze środków projektu sfinansowano bezpośrednio publikacje 48 artykułów naukowych i rozdziałów w publikacjach książkowych[1]. W realizacji projektu uczestniczyło w sumie 13 osób. Każdy członek zespołu przygotował średnio 4 pozycje, a po uwzględnieniu autorstwa poszczególnych rozdziałów w dwóch powyższych monografiach – średnio ponad 10 pozycji. Z grantu sfinansowano także 32 wyjazdy konferencyjne. Niezależnie od prezentacji wyników w liczących się ośrodkach naukowych w Polsce, w trakcie realizacji projektu Katedra Procesu Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie zorganizowała dwie konferencje, na których były dyskutowane założenia oraz osiągnięte wyniki. 

Do rezultatów projektu należy ponadto zaliczyć wypracowane narzędzia badania metod projektowania systemów organizacyjnych. W trakcie realizacji grantu powstała koncepcja badań studialnych metodologii analizy i projektowania systemów organizacyjnych, która obejmuje wytyczne klasyfikacji metod, badań porównawczych, analizy krytycznej oraz generowania metod. Do kryteriów oceny metod zaliczono: wartość poznawczą i użytkową, dokładność i obiektywność pomiaru, aktualność i kompletność danych, a także prostotę, pracochłonność, kosztochłonność, skuteczność i funkcjonalność. Procedura badania metod obejmuje ponadto: identyfikację genezy metody, rozpoznanie kierunków jej zastosowań, analizę możliwości jej modyfikacji oraz wyznaczenie prognozy dalszego jej rozwoju. Z kolei w badaniach empirycznych wykorzystano specjalnie przygotowany kwestionariusz ankietowy (również w wersji anglojęzycznej), który można z powodzeniem wykorzystać do identyfikacji postaw metodologicznych w dalszych badaniach.

Realizacja projektu przyczyniła się także do przygotowania prac awansowych osób uczestniczących w projekcie. Tematyka grantu korespondowała bezpośrednio z jedną pracą doktorską, która jest obecnie finalizowana oraz różnymi wątkami siedmiu prac habilitacyjnych, które są w różnych fazach przygotowania (jedna praca habilitacyjna jest już po pozytywnych recenzjach wydawniczych).

Efektem realizacji niniejszego grantu jest uruchomienie nowej specjalności „Zarządzanie projektami” na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Specjalność ta będzie realizowana na II stopniu studiów. Przygotowano 9 przedmiotów specjalnościowych, w tym przedmiot „Projektowanie systemów organizacyjnych”.

Wynikiem realizacji projektu jest strona internetowa, która początkowo została stworzona dla potrzeb inwentaryzacji literatury przedmiotu oraz jako środek komunikacji miedzy członkami zespołu realizującego grant. Obecnie strona internetowa projektu ma charakter otwarty i docelowo ma być przeznaczona do popularyzacji uzyskanych wyników. Zawiera ona opis projektu, który zostanie uzupełniony linkami do dwóch wydanych monografii.

4. Realizowane cele

Uzyskanie wyniki pozwalają na stwierdzenie, że cel ogólny oraz cele szczegółowe projektu zostały w pełni osiągnięte. Celem głównym projektu było opracowanie uniwersalnej koncepcji metodologii projektowania systemów organizacyjnych. Rozwinięto koncepcję projektowania usprawniającego i projektowania bazowego, formułę oceny wielokryterialnej w badaniach diagnostycznych i prognostycznych, procedurę operacjonizacji, dyspozycji projektów, makiet badawczych i list kontrolnych oraz zagadnienie ryzyka i wykonalności projektu. Zaproponowane rozwiązania mają charakter uniwersalny i mogą być wykorzystywane w doskonaleniu dowolnych systemów organizacyjnych przedsiębiorstw.

Cele szczegółowe dotyczyły: (a) identyfikacji stanu wiedzy w zakresie metodologii projektowania, (b) przeglądu metodyk projektowania w wybranych dziedzinach zarządzania, (c) przeprowadzenia badań empirycznych oraz (d) wykorzystania wyników tych badań do rozwinięcia metodologii ogólnej i metodyk szczegółowych.

Cel dotyczący identyfikacji stanu wiedzy (a) został osiągnięty w planowanym zakresie. Dokonano przeglądu dorobku metodologii projektowania, nie tylko w zakresie nauk o zarządzaniu, lecz także w zakresie nauk ekonomicznych, społecznych, inżynierskich oraz z punktu widzenia prakseologii i teorii systemów. W szczególności uporządkowano klasyczne i współczesne metodyki projektowania.

Cel związany z przeglądem metodyk (b) zrealizowano poprzez opis i rozwinięcie metodyk obejmujących następujące obszary projektowania organizacji: systemy zarządzania strategicznego, systemy zarządzania procesowego, zintegrowane systemy zadaniowe, systemy zarządzania łańcuchem wartości, systemy logistyczne i operacyjne, systemy zarządzania jakością, struktury sieciowe, struktury algorytmiczne, systemy wczesnego ostrzegania,  systemy zarządzania kryzysowego i zarządzania ryzykiem, systemy motywacyjne oraz systemy oceny kompetencji kadry menedżerskiej.

Cel dotyczący badań empirycznych (c) osiągnięto w szerszym zakresie od planowanego. Część empiryczna projektu obejmowała wywiady z kadrą menedżerską, analizę przypadków projektowania systemów organizacyjnych i wdrożeń oraz badania ankietowe. Badania ankietowe przeprowadzono w 193 przedsiębiorstwach, z których kilkanaście to firmy zagraniczne działające w Polsce. W badaniach tych wzięło udział w sumie 277 osób, w tym 216 przedstawicieli kadry kierowniczej oraz 61 ekspertów zewnętrznych. Przedmiotem badań były determinanty struktur organizacyjnych badanych przedsiębiorstw, zasady i strategie projektowania, problemy występujące w procesie projektowania oraz metody projektowania.

Osiągnięcie celu związanego z wykorzystaniem badań empirycznych (d) pozwoliło lepiej uporządkować i rozwinąć cześć ogólnometodologiczną projektu. Przeprowadzone badania ujawniły obszary niedostatecznego wykorzystania dorobku metodologii badań diagnostycznych i prognostycznych w praktyce funkcjonowania przedsiębiorstw. Dzięki identyfikacji problemów występujących w praktyce projektowania, możliwe było doprecyzowanie i rozwinięcie tych metodyk, które wymagają popularyzacji z uwagi na brak lub niewielki zakres ich wykorzystania.

5. Wpływ na dyscyplinę

Elementy metodologii projektowania systemów organizacyjnych są rozwijane w wielu dziedzinach nauki. Szczególnie istotny wkład w rozwój teorii projektowania organizacji mają nauki techniczne oraz nauki społeczne. Identyfikacja, analiza i krytyczna ocena rozwiązań metodologicznych, które są omawiane m. in. w takich dyscyplinach jak informatyka, ekonomia, socjologia oraz psychologia stanowią ważny czynnik stymulujący dalszy rozwój nauk o zarządzaniu.

Metodologia projektowania systemów organizacyjnych rozpatrywana była zarówno w warstwie teoretycznej jak i aplikacyjnej (tzw. metodologia apragmatyczna i metodologia pragmatyczna). Oprócz zagadnień ogólnometodologicznych  badania obejmowały analizę metodyk szczegółowych w takich dziedzinach projektowania organizacji jak: struktury organizacyjne, zintegrowany system zadaniowy, systemy zarządzania procesowego, systemy zarządzania strategicznego i łańcuch wartości, zarządzanie jakością, systemy logistyczne i operacyjne, struktury sieciowe i algorytmiczne, systemy wczesnego ostrzegania, zarządzanie kryzysowe i zarządzanie ryzykiem, obszar systemów motywacyjnych i oceny kompetencji kadry menedżerskiej.

Efektywne zarządzanie współczesnym przedsiębiorstwem nie może sprowadzać się bowiem do rozwiązywania problemów w sposób odizolowany od specyficznych warunków organizacyjnych. Zaprezentowane metodyki szczegółowe uwzględniają potrzebę całościowego, holistycznego podejścia do projektowaniu systemów organizacyjnych. Mogą być one z powodzeniem wykorzystywane w takich subdyscyplinach nauk o zarządzaniu jak: zarządzanie strategiczne, zarządzanie operacyjne, zarządzanie projektami, zarządzanie procesowe, ekonomika pracy, zarządzanie zasobami ludzkimi, zachowania organizacyjne, nadzór korporacyjny czy zarządzanie jakością.

Podejścia i metody badawcze omawiane w dwóch monografiach oraz wielu artykułach naukowych mogą być także wykorzystywane w informatyce stosowanej, organizacji produkcji, logistyce oraz w rozwijaniu zagadnień mikro i makroekonomicznych. W wyniku realizacji niniejszego projektu badawczego powstała koncepcja metodologii o charakterze uniwersalnym, co pozwala na jej skuteczne zastosowanie nie tylko w projektach biznesowych, lecz także infrastrukturalnych, społecznych i branżowych.  

Wypracowanie nowych ujęć projektowania systemów organizacyjnych powinno poszerzyć potencjał naukowo-badawczy przedsiębiorstw na różnych szczeblach zarządzania oraz w zakresie działania komórek specjalistycznych i zespołów projektowych. Wpłynie to na rozwijanie umiejętności pracowników, a także na systematyzację i wykorzystanie wiedzy z obszaru metodologii w praktyce gospodarczej. Opublikowane wyniki badań umożliwią doskonalenie profesjonalnych metodyk projektowania (PRINCE2, PMBOK, etc.), jak i metodyk elastycznych (typu Agile, itp.).

 

[1] Ponadto złożono do druku 6 artykułów, jednak  dla tych pozycji nie uzyskano potwierdzenia przyjęcia do druku i dlatego nie zostały one załączone do sprawozdania końcowego.