Model oceny efektywności sieci biznesowych

Realizowane cele

Celem głównym projektu jest  stworzenie metodyki oceny efektywności sieci biznesowych, poprzez opracowanie wielowymiarowego, zintegrowanego  systemu oceny efektywności sieci biznesowych, a także przeprowadzenie badań empirycznych celem zweryfikowania opracowanej metodyki i oceny efektywności wybranych sieci biznesowych.

Cele cząstkowe:

1. Przegląd i uporządkowanie koncepcji teoretycznych i modeli odnoszących się do struktur sieciowych.
2. Identyfikacja czynników determinujących efektywność sieci biznesowych.
3. Stworzenie kompleksowego modelu opisu struktury sieciowej.
4. Zbadanie mechanizmów interakcji sieciowych.
5. Opracowanie typologii sieci biznesowych.
6. Usystematyzowanie i dobór narzędzi badawczych – modeli, metod, technik.
7. Skonstruowanie kryteriów i wzorców oceny efektywności struktur sieciowych.
9. Zastosowanie modelu oceny efektywności sieci biznesowych w badaniach wybranych sieci biznesowych.
10. Przeprowadzenie analizy efektywności i ustalenie efektów synergicznych w różnych układach pomiarowych (ekonomicznym, organizacyjnym, społecznym, zarządzania wiedzą i organizacyjnego uczenia się).
11. Określenie kierunków badań nad oceną efektywności sieci biznesowych przedsiębiorstw oraz sposobów doskonalenia rozwiązań w omawianej dziedzinie.

Podjętą problematykę charakteryzuje interdyscyplinarność – sieci są przedmiotem badań wielu dyscyplin naukowych. Dla realizacji przedstawionych celów należy dążyć do integracji dorobku z różnych dziedzin. W szczególności podstawę teoretyczną projektu stanowią opracowania z zakresu:

• teorii sieci organizacyjnych i podejścia sieciowego,
• teorii i nurtów, które ukształtowały koncepcję sieci organizacyjnej,
• nauk zarządzania, głównie w zakresie systemów zarządzania organizacjami, a także nowoczesnych form organizacyjnych,
• efektywności ekonomicznej i organizacyjnej.

Hipoteza główna:

Ocena efektywności struktur sieciowych jest przedsięwzięciem wieloaspektowym z wykorzystaniem różnorodnych kryteriów oceny – organizacyjnych, ekonomicznych, społecznych, związanych z zarzadzaniem wiedzą i procesami organizacyjnego uczenia się

Ponadto przyjęto pięć hipotez cząstkowych, które odnoszą się do wybranych zagadnień dotyczących oceny efektywności sieci organizacyjnych.

• H1. - odnosi się do procesu oceny efektywności struktur sieciowych i wyraża stwierdzenie, iż w tym zakresie niezbędne jest stosowanie uniwersalnej metodyki oceny, ze szczególnym uwzględnieniem kryteriów i wzorców oceny efektywności struktur sieciowych. Jako punkt wyjścia przyjęto wielowymiarowe podejście do oceny efektywności sieci, zakładające przeprowadzenie oceny w pięciu wymiarach: organizacyjnym (strukturalnym), ekonomicznym, zarzadzania wiedzą i organizacyjnego uczenia się, innowacyjności i społecznym. Stosowanie wspomnianej metodyki wiąże się z wykorzystaniem szerokiego spektrum narzędzi szczegółowych, w tym także adaptowania metod znajdujących zastosowanie w innych dziedzinach.
• H2 - dotyczy użyteczności proponowanej koncepcji metodycznej dla praktyki zarządzania. Wspomniana użyteczność wiąże się z możliwością wykorzystania zaproponowanej koncepcji w ocenie różnorodnego rodzaju struktur sieciowych, co w dalszej kolejności stwarza możliwość formułowania ustaleń diagnostycznych oraz przeprowadzenia analizy przyczynowej, badań porównawczych, dynamicznych i przestrzennych w zakresie analizy i oceny struktur sieciowych.
• H3 - jednym z podstawowych czynników, które decydują o specyfice sieci, z punktu widzenia wartości jest efekt synergii, który jest efektem złożonym wyrażającym pozytywnie oceniany skutek współdziałania różnych czynników. Efekt synergii wyraża dodatnią różnicę między efektem uzyskanym dzięki kooperacji, a łącznym efektem czynników rozdzielonych i izolowanych. W przypadku przeciwnym natomiast, czyli gdy owa różnica przyjmie wartość ujemną (negatywną), będzie miała miejsce dyssynergia. Efekt synergiczny występuje jako efekt synergiczny całkowity lub w postaci efektów synergicznych cząstkowych [Piekarz 1991; Stabryła 2008a, s.7].
• H4 - o istnieniu korelacji między tworzeniem i wzrostem potencjału wiedzy i potencjału innowacyjności a efektywnością  struktur sieciowych. Hipoteza ta zakłada istotny wpływ potencjału wiedzy i potencjału innowacyjności sieci organizacyjnej na jej efektywność.
• H5 – istnieje związek pomiędzy konfiguracją relacji sieciowych i efektywnością sieci. Przyjęto, że konfiguracja relacji sieciowych jest jedną z  głównych determinant efektywności struktur sieciowych.

Metoda

Proponowana metoda opiera się na szerokim ujęciu efektywności, co wymaga jej rozpatrywania w różnych wymiarach i na różnych poziomach agregacji, wykorzystując zarówno ilościowe, jak i jakościowe kryteria. W związku z tym w projekcie zaprezentowano wieloaspektowe podejście, tzw. system oceny efektywności  sieci biznesowych, obejmujący:

•  modele organizacji sieciowej,
• zasady oceny efektywności struktur sieciowych,
• model systemu oceny efektywności struktur sieciowych,
• kryteria oceny efektywności struktur sieciowych,
• modele, metody i techniki szczegółowe.

W szczególności wykorzystano metody oceny agregatowej i analizy sieciowej.

Warstwę empiryczną stanowiły wyniki analizy informacji zebranych w trakcie badań ankietowych, wywiadów, studia przypadków, analizy dokumentacji organizacyjnej i ekonomicznej, dane statystyczne.

Osiągnięcia

Podjęte w ramach projektu cele zostały zrealizowane w pełnym zakresie. Przede wszystkim osiągnięto cel główny poprzez opracowanie kompleksowej i uniwersalnej metodyki oceny efektywności sieci biznesowych oraz wielowymiarowego, zintegrowanego  systemu oceny ich efektywności. Użyteczność praktyczna zawartej w opracowaniu propozycji metodycznej wiąże się z możliwością wykorzystania zaproponowanej koncepcji w ocenie różnorodnego rodzaju sieci organizacyjnych, co stworzyło możliwość formułowania ustaleń diagnostycznych oraz przeprowadzenia analizy przyczynowej oraz badań w zakresie analizy i oceny efektywności sieci biznesowych. Realizacja postawionych celów wiązała się także z potwierdzeniem przyjętych hipotez badawczych. Rezultaty podjętych badań mogą wzbogacić aktualny stan wiedzy nad rozwojem sieci organizacyjnych. Należy je rozpatrywać w trzech płaszczyznach: teoretycznej, metodologicznej i empirycznej, adekwatnie do sposobu ujęcia celów i hipotez badawczych:

1. Stworzono gruntowne podstawy teoretyczne dotyczące zagadnień sieci biznesowych (organizacyjnych) i oceny ich efektywności:

• wskazano te interpretacje kategorii sieci organizacyjnej jak i efektywności, które są istotne i adekwatne z punktu widzenia podjętych celów badawczych,
• przeprowadzono analizę koncepcji sieci organizacyjnej na gruncie teorii i nurtów badawczych, które wpłynęły na jej współczesny kształt, odnosząc się do współczesnych kierunków badań nad sieciami organizacyjnymi,
• przeprowadzono krytyczną ocenę typologii sieci biznesowych (organizacyjnych) oraz opracowano własną propozycję w tym zakresie
• dokonano analizy zagadnień związanych z dynamiką sieci,
• przeprowadzono identyfikację i analizę modeli sieci organizacyjnych,
• scharakteryzowano system zarządzania siecią organizacyjną,
• dokonano analizy współczesnych, wielokryterialnych modeli i koncepcji oceny efektywności sieci organizacyjnych.

2. Opracowano wielowymiarowy model oceny efektywności sieci biznesowych (struktur sieciowych) odnoszący się do współczesnych wielowymiarowych ujęć efektywności, uwzgledniający wszystkie aspekty funkcjonowania sieci.

• określono różnorodne kryteria i wzorce oceny – organizacyjne, ekonomiczne, związane z zarządzaniem wiedzą i procesami organizacyjnym uczeniem się, społeczne,
• ustrukturalizowano działania realizowane w procesie oceny sieci organizacyjnych,
• dokonano klasyfikacji i analizy metod i technik szczegółowych odnoszących się do oceny efektywności sieci biznesowych, zarówno z dziedziny zarządzania jak i dziedzin pokrewnych.

3. Dokonano weryfikacji opracowanego modelu oceny jak i zaproponowanej metodyki badawczej poprzez ich zastosowanie w badaniu wybranych sieci organizacyjnych. Empiryczna weryfikacja zaproponowanej metodyki (w tym również wybranych metod szczegółowych) potwierdziła ich praktyczną przydatnośćw ocenie efektywności wybranych sieci biznesowych, jak również w analizowaniu wybranych problemów szczegółowych związanych z badanym obszarem.

• przeprowadzono badania empiryczne w klastrach działających w różnych branżach na terenie Polski. Dokonano agregatowej oceny efektywności badanych klastrów. Sformułowano wnioski.
• przeprowadzono badania pogłębione w wybranych klastrach. Zastosowano analizę sieciową jako narzędzie pomocnicze w ocenie efektywności struktur sieciowych. Dokonano identyfikacji i charakterystyki podstawowych wskaźników stosowanych w analizie sieciowej, które w dalszej kolejności wykorzystane zostały do pomiaru pozycji podmiotów w wybranym klastrze, jak i do analizy relacji sieciowych w trzech badanych klastrach.

4. Określono kierunki dalszych badań, zwłaszcza w zakresie rozwiązania niektórych problemów szczegółowych w rozważanym obszarze.     

Uzyskane wyniki

Projekt obejmuje prace badawcze zarówno teoretyczne, metodologiczne, jak i nastawione na praktyczne zastosowania. Wynikiem projektu jest monografia pt: Koncepcja oceny efektywności struktur sieciowych, Zeszyty Naukowe UEK, Seria Specjalna: Monografie, nr 241, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków 2016, która zawiera 7 rozdziałów. Opracowanie stanowi próbę przynajmniej częściowego wypełnienia luki teoretyczno-metodologicznej w zakresie badań nad efektywnością struktur sieciowych. Głównym problemem naukowo-badawczym, który podjęto w opracowaniu, jest stworzenie metodycznych podstaw oceny efektywności struktur sieciowych poprzez opracowanie wielowymiarowego, zintegrowanego  systemu oceny efektywności tych struktur. Podjętą w opracowaniu problematykę oceny efektywności sieci opisano wskazując na jej złożoność i wielowątkowość. Ponadto rezultatem projektu są artykuły publikowane w czasopismach o zasięgu krajowym i międzynarodowym, rozdziały w monografiach naukowych, publikacje w materiałach konferencyjnych o zasięgu międzynarodowym, prezentacje na konferencjach naukowych zarówno ogólnopolskich jak i międzynarodowych, seminariach naukowych.

Rezultatem podjętych w projekcie prac są:

1. Studia teoretyczne. Operacjonalizacja podstawowych pojęć. Analiza teorii i trendów badawczych związanych z koncepcją sieci biznesowych. Opracowanie modelu struktury sieci. Typologia sieci biznesowych. Opis modeli sieci biznesowych. Analiza zagadnień związanych z dynamiką sieci biznesowych.
2. Opracowanie metodologii oceny efektywności sieci biznesowych: Analiza obszaru badawczego. Sformułowanie wstępnych założeń. Opracowanie procedury badawczej. Opracowanie kryteriów i wzorców oceny. Dobór metod i technik badawczych.
3. Przeprowadzone badania pilotażowe i weryfikacja opracowanych narzędzi badawczych
4. Przeprowadzone badania właściwe i analiza materiału empirycznego. Analiza i synteza wyników. Określenie kierunków doskonalenia badania efektywności sieci biznesowych

Problematyka zawarta w projekcie dotyczy współczesnych kierunków badań nad sieciami biznesowymi. Warto podkreślić tu nowe odkrycia dotyczące sieci złożonych, m.in. dotyczące topologii sieciowej (tzw. sieci bezskalowe, sieci małego świata), których cechy odkryto w niezwykle różnych systemach, również w sieciach powiązań gospodarczych, w których największe koncerny współpracują z nieproporcjonalnie dużą liczbą firm. Nowe odkrycia dotyczące topologii sieciowej znajdują zastosowanie praktycznie w każdej dziedzinie. Właściwości sieci bezskalowych należy więc brać pod uwagę w każdej sytuacji, w której trzeba coś zaprojektować lub przewidzieć scenariusz zdarzeń zachodzących w sieci (zarówno na płaszczyźnie informatycznej, jak i biznesowej czy społecznej).

Przeprowadzone badania empiryczne pozwoliły na zweryfikowanie opracowanych narzędzi badawczych oraz określenie efektów i zagrożeń związanych z uczestnictwem w sieci, ustaleń diagnostycznych dotyczących oceny efektywności sieci biznesowych, określenie kierunków doskonalenia opracowanej koncepcji. Ocena efektywności sieci biznesowych może pozwolić na łatwiejszą ocenę jej wiarygodności przez partnerów biznesowych i instytucje finansowe. Ponadto może ułatwić decyzję o przystąpieniu przedsiębiorstwa do sieci i odpowiedzieć na pytanie kiedy przystąpienie do sieci jest właściwym wyborem, a kiedy przeszkodą w prowadzeniu działalności rozwojowej.

Wpływ na dyscyplinę

Obserwowany w ostatnim okresie wzrost zainteresowania fenomenem sieci w teorii i praktyce zaowocował wypracowaniem nowego paradygmatu (network paradygmat). Wydaje się jednak, że zainteresowanie to jest jednak niewspółmierne do efektywności sieci. Badania nad sieciami są rozwijane w wielu dziedzinach nauki. Szczególnie istotny wkład w rozwój teorii sieci mają nauki społeczne. Identyfikacja, analiza i krytyczna ocena sieci biznesowych, które są omawiane m. in. w takich dyscyplinach jak ekonomia, socjologia, matematyka stanowią ważny czynnik stymulujący dalszy rozwój nauk o zarządzaniu. Pojęcia sieci, sieci biznesowych i podejście sieciowe przeniknęły i zostały skutecznie zaadaptowane do nauk o organizacji i zarządzaniu. Wyznaczają one kontekst dla dotychczasowych perspektyw poznawczych i inspirują rozwiniętą na gruncie socjologii metodykę ilościowej parametryzacji. Zagadnienia związane z tą tematyką stają się rozległą, profesjonalną dziedziną wiedzy o stale rozszerzającym się zakresie.

Realizowane w projekcie podejście jest odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie badań sieci organizacyjnych, między innymi w zakresie ich efektywności. Wydaje się, że wzbogaca ono teorię i metodologie badań w rozważanym obszarze. Rezultatem projektu jest autorska, oryginalna koncepcja oceny efektywności struktur sieciowych, ze szczególnym uwzględnieniem kryteriów i wzorców tej oceny formułowanych w ramach aspektów: organizacyjnego (strukturalnego, ekonomicznego, zarządzania wiedzą i organizacyjnego uczenia się, społecznego). Koncepcja ta stanowi nową propozycję na obecnym etapie refleksji naukowej biorąc pod uwagę dotychczasowy niedostatek kompleksowych badań efektywności struktur sieciowych (zarówno krajowych, jak i zagranicznych), jak również instrumentów pomiaru tej efektywności. Badania potwierdziły ważność i aktualność poruszanych zagadnień, zarówno od strony teoretycznej jak i praktycznej.

Przeprowadzone studia teoretyczne i badania empiryczne mogą wzbogacić aktualny stan wiedzy nad rozwojem koncepcji sieci organizacyjnych oraz teorii struktur organizacyjnych w naukach o zarządzaniu. Należy je rozpatrywać w trzech płaszczyznach: teoretycznej, metodologicznej i empirycznej, adekwatnie do sposobu ujęcia celów i hipotez badawczych.

Wypracowane w ramach projektu podejście powinno poszerzyć potencjał naukowo – badawczy sieci biznesowych, co wpłynie na rozwijanie umiejętności jej uczestników. Opublikowane wyniki badań umożliwią zatem wykorzystanie wiedzy z zakresu efektywności sieci biznesowych w praktyce gospodarczej.